| Զարթի՛ր, լաօ/լաո | |
| Language: | Armenian |
| English Title: | Zartir lao |
| Written: | Fahrat |
| Published: | 1890s |
"Zartir lao" (Armenian: Զարթի՛ր, լաօ) is a popular Armenian revolutionary folk song. Composed in the 1890s, it praises the prominent fedayi leader Arabo and is a wake up call for struggle against the Turks.
The song was originally written by Fahrat, an Armenian ashugh from Mush. The song's hero is Arabo, the famed fedayi, who is now presented as a symbol of the Armenian liberation movement. He mainly operated in Mush Plain and Sasun. In 1893, while returning from the Caucasus, his group was surrounded in a gorge near Bulanikh. Everyone in his group was killed, including Arabo himself.[1] [2]
Over time its connection to Arabo's death was forgotten. This was traced in the evolution of the song's title: "Arabo's song" («Արաբոյի երգ»),[3] "Brave Arabo's song" («Քաջ Արաբոյի երգ»),[4] "Mshetsi's song" («Մշեցու երգ»),[5] "Zartir lao" («Զարթիր լաօ»),[6] etc.
The song is stylistically similar to other traditional Armenian lullabies, but with the purpose of a wake up call. The mother is the central character. She tells her son about the miserable conditions of Armenians and calls him to a military struggle against the genocidal Turks. The mother points out Arabo as an example for her son to enlist as a fedayi (resistance fighter) for the liberation of Armenia. The song's tone is revealed with the doublet line «զարթիր լաօ, մեռնիմ քեզի» ("Arise my child, I beseech you"; literally Arise my child, I will die for you), which is a call for struggle to all Armenians.
This one is the most common version of the song's lyrics in Armenian, its transliteration and the English translation:[9]
Many variants of the song exist nowadays.
Գրող տանի քուրդ Հասոյին,
Սպաներ է ջոջ Ափոյին,
Իլլաջ մացեր Արաբոյին,
Զարթի՛ր լաո, մըռնիմ քըզի:
Չուր ե՞րբ մնամ էլու դռներ,
Էրթամ գտնեմ զիմ խեղճ գառներ,
Ջրեմ զիմ բոսընի ծառներ,
Զարթիր՛ լաո, մըռնիմ քըզի:Դեն իրիշկե գալող ո՞րն է,
Քաջ Արաբո բաղդավորն է,
Կարմիր իրցանց զինվոր է,
Զարթի՛ր լաո, մըռնիմ քըզի:
Խեղճ մշեցին մեռավ լալով,
Հեռու երկրներ ման գալով,
Մեռավ թուրքի պարտքեր տալով.
Զարթիր՛ լաո, մըռնիմ քըզի:Ելեք կայնե՛ք, կտրիճ Խերան,
Ոտով գացե՛ք առաջ ուրան,
Սալլաթ Մեհրու բաժին խուրբան,
Զարթի՛ր լաո, մըռնիմ քըզի:
Սեֆի՛լ, շիվար մացած ձագեր,
Էղած անտեր, բնավեր խ(հ)ավքեր,
Տե՛ր դու փրկե, պահե ճըժեր,
Զարթի՛ր լաո, մըռնիմ քըզի:
Չուր ե՞րբ մնանք զէլու դռներ,
Երթամ գտնիմ զիմ խեղճ գառներ,
Սուքեմ զիմ պախչայիս ծառներ,
Զարթի՛ր լաո, մռնիմ քզի:
Խըղք (Խեղճ) մշեցին մեռավ լալով,
Օտար երկրներ ման գալով,
Մեռավ թուրքի պարտքը տալով,
Զարթի՛ր լաո, մռնիմ քզի:
Գրող տանի քուրդ Հատոյին,
Որ չսպաններ ջոջ Ափոյին,
Իլաճ մացեր Արաբոին,
Զարթի՛ր լաո, մռնիմ քզի:
Դեն իրիշկե՝ գալող ո՞րն ա,
Քաջ Արաբո բաղդավորն ա,
Կարմիր իրիցանց զինվորն ա,
Զարթի՛ր լաո, մռնիմ քզի:
Խուժան ասկեր զգեզ պաշարե,
Մոր ու մանկան ծեռվին կապե,
Մըգա գիկա սըրե մըզի,
Զարթնիր, լաո, մեռնիմ քեզի:
Էլի վերունք թվանք, զոռվել,
Հըդ թուրքերուն կուզիմ կռվել,
Սուլթան կուզե ջնջը մըզի,
Զարթնիր, լաո, մեռնիմ քըզի: Ի՞նչ անիծեմ թուրք ըսկարին,
Որ ըսպանեց մեծ Ապոյին,
Զմըր հուս թողեց վըր օրորոցին,
Զարթնիր, լաո, մեռնիմ քըզի:
Խեղճ մշեցին մեռավ լալով:
Օտար երկրներ ման գալով,
Մեռավ խըլխի պարտքը տալով,
Զարթնիր, լաո, մեռնիմ քըզի:Չուր ե՞րբ մնամ էլու դռներ,
Էրթամ գըտնիմ զիմ խեղճ գառներ,
Զուքիմ զոիմ բախչան ու ծառներ,
Զաթնիր, լաո, մեռնիմ քըզի:
Խեղճ մշեցիք մնացին լալով,
Երկրե-երկիր ման գալով,
Մեռան թուրքին հարկը տալով,
Զարթնի՛ր, լաո, մեռնիմ քեզի:
Զարթնի՛ր, զարթնի՛ր, գնա Սասուն,
Գնա Սասուն, օգնե հայուն:
Բոբիկ ոտքով չուր Ախթամար,
Ելնեմ երթամ հայու համար,
Ձեր օգնական սուրբ տիրամայր,
Զարթնի՛ր, լաո, մեռնիմ քեզի:
Գրողը տանի քուրդ Հասոյին,
Որ սպանել է ջոջ Ափոյին,
Էլ ճար չմնաց Արաբոյին,
Զարթնի՛ր, լաո, մեռնիմ քեզի,
Զարթնի՛ր, զարթնի՛ր, գնա Սասուն,
Գնա Սասուն, օգնե հայուն: