| Զարթի՛ր, լաօ/լաո | |
| Language: | Armenian |
| English Title: | Zartir lao |
| Written: | Fahrat |
| Published: | 1890s |
"Zartir lao" (hy|Զարթի՛ր, լաօ) is a popular Armenian revolutionary folk song. Composed in the 1890s, it praises the prominent fedayi leader Arabo and is a wake up call for Armenian liberation supporters against the Turk-branch of the Ottoman Army.
The song was originally written by Fahrat, an Armenian ashugh from Mush. The song's hero is Arabo, the famed fedayi, who is now presented as a symbol of the Armenian liberation movement. He mainly operated in Mush Plain and Sasun. In 1893, while returning from the Caucasus, his group was surrounded in a gorge near Bulanikh. Everyone in his group was killed, including Arabo himself.[1] [2]
Over time its connection to Arabo's death was forgotten. This was traced in the evolution of the song's title: "Arabo's song" («Արաբոյի երգ»),[3] "Brave Arabo's song" («Քաջ Արաբոյի երգ»),[4] "Mshetsi's song" («Մշեցու երգ»),[5] "Zartir lao" («Զարթիր լաօ»),[6] etc.
The song is stylistically similar to other traditional Armenian lullabies, but with the purpose of a wake up call. The mother is the central character. She tells her son about the miserable conditions of Armenians and calls him to a military struggle against the genocidal Turks. The mother points out Arabo as an example for her son to enlist as a fedayi (resistance fighter) for the liberation of Armenia. The song's tone is revealed with the doublet line «զարթիր լաօ, մեռնիմ քեզի» ("Arise my child, I beseech you"; literally Arise my child, I will die for you), which is a call for struggle to all Armenians.
This one is the most common version of the song's lyrics in Armenian, its transliteration and the English translation:[9]
Many variants of the song exist nowadays.
Գրող տանի քուրդ Հասոյին,
Սպաներ է ջոջ Ափոյին,
Իլլաջ մացեր Արաբոյին,
Զարթի՛ր լաո, մըռնիմ քըզի:
Չուր ե՞րբ մնամ էլու դռներ,
Էրթամ գտնեմ զիմ խեղճ գառներ,
Ջրեմ զիմ բոսընի ծառներ,
Զարթիր՛ լաո, մըռնիմ քըզի:Դեն իրիշկե գալող ո՞րն է,
Քաջ Արաբո բաղդավորն է,
Կարմիր իրցանց զինվոր է,
Զարթի՛ր լաո, մըռնիմ քըզի:
Խեղճ մշեցին մեռավ լալով,
Հեռու երկրներ ման գալով,
Մեռավ թուրքի պարտքեր տալով.
Զարթիր՛ լաո, մըռնիմ քըզի:Ելեք կայնե՛ք, կտրիճ Խերան,
Ոտով գացե՛ք առաջ ուրան,
Սալլաթ Մեհրու բաժին խուրբան,
Զարթի՛ր լաո, մըռնիմ քըզի:
Սեֆի՛լ, շիվար մացած ձագեր,
Էղած անտեր, բնավեր խ(հ)ավքեր,
Տե՛ր դու փրկե, պահե ճըժեր,
Զարթի՛ր լաո, մըռնիմ քըզի:
Չուր ե՞րբ մնանք զէլու դռներ,
Երթամ գտնիմ զիմ խեղճ գառներ,
Սուքեմ զիմ պախչայիս ծառներ,
Զարթի՛ր լաո, մռնիմ քզի:
Խըղք (Խեղճ) մշեցին մեռավ լալով,
Օտար երկրներ ման գալով,
Մեռավ թուրքի պարտքը տալով,
Զարթի՛ր լաո, մռնիմ քզի:
Գրող տանի քուրդ Հատոյին,
Որ չսպաններ ջոջ Ափոյին,
Իլաճ մացեր Արաբոին,
Զարթի՛ր լաո, մռնիմ քզի:
Դեն իրիշկե՝ գալող ո՞րն ա,
Քաջ Արաբո բաղդավորն ա,
Կարմիր իրիցանց զինվորն ա,
Զարթի՛ր լաո, մռնիմ քզի:
Խուժան ասկեր զգեզ պաշարե,
Մոր ու մանկան ծեռվին կապե,
Մըգա գիկա սըրե մըզի,
Զարթնիր, լաո, մեռնիմ քեզի:
Էլի վերունք թվանք, զոռվել,
Հըդ թուրքերուն կուզիմ կռվել,
Սուլթան կուզե ջնջը մըզի,
Զարթնիր, լաո, մեռնիմ քըզի: Ի՞նչ անիծեմ թուրք ըսկարին,
Որ ըսպանեց մեծ Ապոյին,
Զմըր հուս թողեց վըր օրորոցին,
Զարթնիր, լաո, մեռնիմ քըզի:
Խեղճ մշեցին մեռավ լալով:
Օտար երկրներ ման գալով,
Մեռավ խըլխի պարտքը տալով,
Զարթնիր, լաո, մեռնիմ քըզի:Չուր ե՞րբ մնամ էլու դռներ,
Էրթամ գըտնիմ զիմ խեղճ գառներ,
Զուքիմ զոիմ բախչան ու ծառներ,
Զաթնիր, լաո, մեռնիմ քըզի:
Խեղճ մշեցիք մնացին լալով,
Երկրե-երկիր ման գալով,
Մեռան թուրքին հարկը տալով,
Զարթնի՛ր, լաո, մեռնիմ քեզի:
Զարթնի՛ր, զարթնի՛ր, գնա Սասուն,
Գնա Սասուն, օգնե հայուն:
Բոբիկ ոտքով չուր Ախթամար,
Ելնեմ երթամ հայու համար,
Ձեր օգնական սուրբ տիրամայր,
Զարթնի՛ր, լաո, մեռնիմ քեզի:
Գրողը տանի քուրդ Հասոյին,
Որ սպանել է ջոջ Ափոյին,
Էլ ճար չմնաց Արաբոյին,
Զարթնի՛ր, լաո, մեռնիմ քեզի,
Զարթնի՛ր, զարթնի՛ր, գնա Սասուն,
Գնա Սասուն, օգնե հայուն: